ADHDowy słowniczek dla dorosłych

Gdy lurkuję w różne miejsca w sieci, w których komunikują się dorosłe osoby z ADHD, zauważam że nowe osoby dość często są pogubione, jeśli chodzi o żargon, a i stali bywalcy dość często mylą niektóre pojęcia (jak np. hiperfocus z hiperfiksacją). Dlatego też, gdy zauważyłem dzisiaj na mojej ulubionej ADHDowej grupie pytanie o słowniczek, uznałem, że dobrym pomysłem przy okazji ADHD Awareness Month będzie przygotowanie takiego na samym początku komunikacji, by móc w razie konieczności odsyłać czytelników do przygotowanych zawczasu definicji.

ADD - skrót od Attention Deficit Disorder, czyli wersji ADHD bez hiperaktywności. Obecnie wychodzi z użycia, a jego miejsce zajmuje ADHD podtyp nieuważny.

ADHD - skrót od Attention Deficit Hyperactivity Disorder, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. ADHD jest neurorozwojowym (czyli wynikającym z nieprawidłowego rozwoju części mózgu) zaburzeniem funkcji wykonawczych. Nazwa w ocenie wielu osób bardzo myląca i nie oddająca absolutnie tego z czym mierzą się osoby z ADHD, sugeruje bowiem, że największym problemem osób z ADHD są niedobory uwagi i hiperaktywność. Doktor Richard Barkley, który jest jednym z najbardziej cenionych specjalistów zajmujących się ADHD, zaproponował zamianę Attention na Intention, co zdecydowanie lepiej oddaje trudności z funkcjami wykonawczymi niezbędnymi do określenia sobie konkretnego celu, a potem dążenia do jego realizacji. ADHD dzieli się na 3 podtypy:

1. Postać przeważająco nieuważna (ADHD-PI), dawniej ADD: osoby z tym podtypem mają przede wszystkim trudności z realizacją zadań które wymagają utrzymania uwagi, zwłaszcza jeśli uważają je za monotonne, nudne i nieinteresujące. Łatwo się rozpraszają, trudno im się skupić na szczegółach, często gubią przedmioty, mają trudności ze słuchaniem gdy się do nich mówi, oraz bardzo często prokrastynują.
2. Postać przeważająco impulsywna/nadpobudliwa: osoby z tym podtypem wykazują się przede wszystkim zachowaniami impulsywnymi i nadpobudliwością ruchową, natomiast objawy nieuważności są u nich znikome. Działają często bez zastanowienia, są niecierpliwe, mają trudność z oczekiwaniem na swoją kolej, przerywają wypowiedzi innych osób, odpowiadają na pytania zanim zostaną dokończone, mówią dużo, wiercą się i nie są zdolne do wykonywania czynności w ciszy. Jest to najrzadziej występujący podtyp ADHD.
3. Postać mieszana, kombinowana, hybrydowa: osoby z tym podtypem wykazują kombinację impulsywności, nadpobudliwości i nieuwagi.

ADHD tax - nieformalny podatek od ADHD, czyli wszystkie dodatkowe koszty, które osoba z ADHD ponosi w związku z objawami. Mogą to być na przykład:

• koszt zbędnych przedmiotów zakupionych impulsywnie
• wszelkie kary wynikające z prokrastynacji (nierozliczone podatki, niedopełnione formalności, etc.)
• mandaty wynikające z impulsywnych zachowań (przejście na czerwonym, łamanie przepisów ruchu drogowego, etc.)
• koszt leczenia wynikającego z zaniedbań zdrowotnych (np. dentysta)
• koszt odkupienia zagubionych przedmiotów

AuDHD - skrót oznaczający współwystępowanie autyzmu z ADHD. Kiedyś uważano, że się wzajemnie wykluczają, teraz okazuje się, że ich współwystępowanie wcale nie jest takie rzadkie.

Autyzm - również ASD, zaburzenia ze spektrum autyzmu, spektrum autyzmu - złożone zaburzenie neurorozwojowe, cechujące się trudnościami w relacjach społecznych, komunikacji werbalnej i niewerbalnej oraz obecnością ograniczonych, powtarzalnych wzorców zachowań, zainteresowań i aktywności.

Burnout - Stan wyczerpania emocjonalnego, psychicznego lub fizycznego, po długotrwałym narażeniu na stres wynikający z objawów ADHD. Częściej towarzyszy nieleczonemu ADHD, natomiast może również wynikać z nadmiernego obciążenia zadaniami, które z uwagi na ADHD są niedostatecznie zarządzane.

Funkcje wykonawcze - wszystkie umiejętności, które pozwalają nam kontrolować w pełni swoje zachowanie. To dzięki nim człowiek jest w stanie stworzyć plan działania, trzymać się go, nadzorować postępy, korygować go w razie przeszkód i skutecznie dążyć do celu. Funkcje wykonawcze stanowią część normalnego życia każdego człowieka, umożliwiając efektywne poradzenie sobie z codziennymi zajęciami. W przypadku osób z ADHD funkcje wykonawcze są zaburzone.

Hiperfokus, hiperfocus, hyperfocus - stan w którym osoba z ADHD ma znacznie nie jest w stanie oderwać uwagi od zadania, którym aktualnie się zajmuje i ma niższą wrażliwość na bodźce zewnętrzne, często ignorując głód, pragnienie i potrzeby fizjologiczne. Trwa do kilkunastu godzin, często bywa mylony z hiperfiksacją, ale kończy się wraz z realizacją określonego zadania.

Hiperfiksacja - O ile hiperfocus wiąże uwagę z konkretnym zadaniem, tak hiperfiksacja wiąże ją z bardziej szeroką ideą - to może być np. hobby, serial, nowopoznana osoba, czy też miejsce. W przeciwieństwie do hiperfocusu trwa zdecydowanie dłużej, ma nieco mniejszą intensywność, ale wciąż wiąże się z zaniedbaniem innych obszarów życia.

Impulsywność - skłonnośc do podejmowania nagłych, nieprzemyślanych i niezaplanowanych działań, często bez względu na konsenwencje.

Kora przedczołowa - przednia część płatu czołowego w mózgu która odpowiada za kontrolę zachowania, uwagi, emocji i krytyczną ocenę. Jej działanie jest zaburzone u osób z ADHD. Ciekawostka: to ten obszar mózgu który najbardziej odróżnia nas od innych naczelnych.

Prokrastynacja - czyli nieracjonalne odwlekanie zadań na później, mimo ryzyka negatywnych konsekwencji. Od zwykłego odwlekania odróżnia ją rozbieżność między podjęciem decyzji o zaangażowaniu się w realizację zadania i niedopełnienie tego postanowienia. Nawet wśród osób z ADHD nie ma jednej przyczyny prokrastynacji, gdyż jest złożonym zjawiskiem.

RSD - Rejection sensitive dysphoria, nienaukowe i niemedyczne określenie na nadmierną reakcję emocjonalną związaną z odrzuceniem, która de facto wynika zaburzenia samokontroli i elastycznego myślenia - dwóch funkcji wykonawczych kluczowych dla radzenia sobie z poczuciem odrzucenia.

Sezonowe zaburzenia afektywne - rodzaj zaburzeń depresyjnych, które charakteryzują się występowaniem objawów w określonych porach roku (najczęściej jesienią i zimą) i remisją w pozostałych. Podstawowe objawy to wzmożona senność, zwiększone zapotrzebowanie na węglowodany, przyrost masy ciała, osłabienie, brak energii, obniżenie nastroju.

Stymulanty, leki stymulujące - Leki które stymulują (pobudzają) aktywność w niektórych obszarach ośrodkowego układu nerwowego, wpływając na produkcję, wychwyt zwrotny i aktywność poszczególnych neurotransmiterów (takich jak dopamina, noradrenalina, czy serotonina). Leki na ADHD dzielą się na stymulujące i niestymulujące. Zażywane zgodnie z zaleceniami lekarza zazwyczaj wpływają pozytywnie na funkcjonowanie osoby z ADHD.

WWO, Wysoko wrażliwa osoba, Highly sensitive person, HSP - Poppsychologiczny termin, nie oparty na badaniach naukowych, wypromowany przez Elaine Aron, w oparciu o obserwacje jej córek i wnuczek (które później otrzymały diagnozę autyzmu). Jeśli identyfikujesz się jako WWO, to zdecydowanie zachęcam Cię do sprawdzenia czy Twoje objawy nie pasują do ADHD, autyzmu albo narcystycznych zaburzeń osobowości.

Zaburzenia depresyjne - grupa zaburzeń nastroju w której osoba doświadcza wielu objawów, które w znaczny sposób obniżają jakość jej życia, takich jak: obniżenie nastroju (smutek, niska samoocena i wiara w swoje możliwości, przygnębienie, pesymizm, a u niektórych pacjentów również myśli samobójcze), spowolnienie psychoruchowe, zaburzenie rytmu dobowego, niezdolność do przeżywania przyjemności, zmiana wagi lub apetytu, utrata zainteresowania życiem, czy poczucie beznadziei.

Zaburzenia lękowe - grupa zaburzeń psychicznych w których osoba doświadcza uczucia niepokoju, lęku, strachu, które mogą lub nie mogą być przypisane do konkretnego wydarzenia albo otoczenia. Lęk jest uczuciem zmartwienia o przyszłe wydarzenia, strach natomiast reakcją na wydarzenia bieżące. Uczucia te mogą wywołać objawy fizyczne, takie jak przyśpieszone bicie serca, drżenie, ataki paniki, ból brzucha czy poczucie odrealnienia.

Zaburzenia neurorozwojowe - wszelkie zaburzenia, które powstają w okresie rozwoju mózgu (czyli w ciąży i przez pierwsze lata życia). Zaburzenia te wpływają na budowę i funkcjonowanie mózgu i mogą zaburzać emocje, nauczanie, rozwój i nastrój. Najczęściej występującymi zaburzeniami neurorozwojowymi są ADHD, autyzm, zaburzenia uczenia się (takie jak dysleksja, dysgrafia, dyskalkulia), czy zespół Tourette’a.

Zaburzenia rytmu dobowego - zaburzenie w którym cykl snu nie jest dopasowany do warunków środowiskowych i obniża jakość życia. Często wśród osób z ADHD współwystępuje zespół opóźnionej fazy snu, który wynika z nieprawidłowo działającego zegara biologicznego, sprawiającego że człowiek odczuwa mniejsze zmęczenie w nocy i ma problemy z porannym budzeniem.

Zaburzenia współwystępujące - sytuacja w której u tej samej osoby występują dwa lub więcej zaburzeń psychicznych. Szacuje się że 75% osób z ADHD ma jedno lub więcej zaburzęń współwystępujących takich jak zaburzenia afektywne, lękowe, snu, osobowości, lub uzależnienia.

Słowniczek pewnie z czasem będzie rósł w miarę wprowadzania w moich wpisach nowych pojęć, natomiast pozostało mi ostatnich 15 minut na przejrzenie go po raz ostatni i publikację, tak by zgodnie z założeniem wylądował jeszcze dzisiaj :-)

PS
Wpisz w komentarzach propozycje kolejnych haseł, jeśli jakieś masz, chętnie go o nie uzupełnię :-)

Będzie mi również miło, jeśli podzielisz się tym postem z innymi