Konsensus naukowy dotyczący ADHD - 208 wniosków popartych badaniami (część III - neuroobrazowanie i problemy zdrowotne)

Dokument jak i tłumaczenie opublikowane są na licencji Creative Commons. Dokument źródłowy dostępny jest tutaj, wraz ze wszystkimi informacjami dotyczącymi jego autorów.

Pierwsza część tłumaczenia (wstęp i historia ADHD)

Druga część tłumaczenia (diagnoza, powszechność i przyczyny ADHD)

8. Czego dowiedzieliśmy się badając mózgi osób z ADHD?

Istnieją dwie kategorie rezultatów badań dotyczących mózgów osób z ADHD. Pierwsza z nich pochodzi z badań nad wynikami pacjentów w testach psychologicznych badających procesy umysłowe. Druga pochodzi z metod, które bezpośrednio badają strukturę lub funkcję mózgu za pomocą neuroobrazowania. Chociaż wiele z tych badań wykazało różnice między grupami osób, u których zdiagnozowano i nie zdiagnozowano ADHD, różnice te są zazwyczaj niewielkie i nie różnią się dramatycznie między osobami z ADHD i osobami z innymi zaburzeniami. Nie są one zatem przydatne do diagnozowania zaburzenia (Thome et al., 2012). Różnice te nie są spowodowane leczeniem farmakologicznym, a u niektórych pacjentów zmniejszają się lub zmieniają w miarę wychodzenia z zaburzenia.

8.1. Deficyty wydajności w procesach psychologicznych

63: Metaanaliza 137 badań z udziałem ponad 9400 uczestników w różnym wieku wykazała, że ADHD wiąże się z umiarkowanie niższym IQ i wynikami w czytaniu oraz większymi spadkami wyników w pisowni i arytmetyce (Frazier i in., 2004). Inna metaanaliza, obejmująca 21 badań z udziałem ponad 1900 dorosłych, wykazała, że deficyty IQ związane z ADHD były niewielkie i nie miały znaczenia klinicznego (Bridgett i Walker, 2006).

64: Seria metaanaliz wykazała, że osoby z ADHD miały niewielkie lub umiarkowane trudności z abstrakcyjnym rozwiązywaniem problemów i pamięcią roboczą (12 badań, 952 osoby), skupioną uwagą (22 badania, 1493 osoby), trwałą uwagą (13 badań, 963 osoby) i pamięcią werbalną (8 badań, 546 osób) (Schoechlin i Engel, 2005). Inna metaanaliza, obejmująca 11 badań z udziałem 829 uczestników, wykazała, że osoby z ADHD były umiarkowanie bardziej podatne na błędy poznawcze znane jako "naruszenia zasad" (Patros i in., 2019).

65: Dwie metaanalizy, z których jedna obejmowała 21 badań i ponad 3900 uczestników, a druga 15 badań z ponad tysiącem uczestników, wykazały, że osoby ze zdiagnozowanym ADHD mają umiarkowaną tendencję do preferowania małych, natychmiastowych nagród od dużych i odroczonych (Jackson i MacKillop, 2016; Marx i in., 2021).

66: Metaanaliza 37 badań z udziałem ponad 2300 uczestników wykazała niewielki lub umiarkowany związek między ADHD a podejmowaniem ryzykownych decyzji (Dekkers i in., 2016). Inna metaanaliza, łącząca 22 badania z udziałem 3850 dzieci i nastolatków, wykazała, że osoby z ADHD wykazywały umiarkowanie większe, impulsywne podejmowanie decyzji w zadaniach polegających na odraczaniu gratyfikacji (Patros i in., 2016).

67: Niedawna metametaanaliza obejmowała 34 metaanalizy profili neurokognitywnych w ADHD dotyczące 12 obszarów neurokognitywnych. Osoby z ADHD miały umiarkowane zaburzenia w wielu z nich (pamięć robocza, zmienność czasu reakcji, hamowanie reakcji, inteligencja/osiągnięcia, planowanie/organizacja). Efekty były większe u dzieci i młodzieży niż u dorosłych (Pievsky i McGrath, 2018).

68: Metaanaliza 49 badań i ponad 8200 dzieci i nastolatków wykazała umiarkowane upośledzenie pamięci roboczej u osób z ADHD. Deficyty te zmniejszały się wraz z wiekiem (Ramos i in., 2020).

69: Wśród młodzieży z ADHD seria metaanaliz nie wykazała znaczących różnic między płciami w zakresie całkowitych objawów ADHD (15 badań, ponad 3400 młodzieży), objawów nieuwagi (26 badań, ponad 5900 młodzieży) lub objawów nadpobudliwości i impulsywności (24 badania, ponad 4900 młodzieży) (Loyer Carbonneau i in., 2020).

70: Metaanaliza randomizowanych badań kontrolowanych (RCT) z udziałem przedszkolaków wykazała, że trening poznawczy doprowadził do umiarkowanej poprawy pamięci roboczej (23 badania, ponad 2000 uczestników) i niewielkiej do umiarkowanej poprawy kontroli hamowania (26 badań, ponad 2200 uczestników) (Pauli-Pott i in., 2020).

8.2. Różnice w mózgu stwierdzone w badaniach neuroobrazowych

71: Analiza danych z rezonansu magnetycznego (MRI) z 36 kohort z łącznie ponad 4100 uczestnikami wykazała nieznacznie zmniejszoną, całkowitą powierzchnię korową u dzieci z ADHD. Ten sam zespół stwierdził, że niektóre podkorowe obszary mózgu były mniejsze u dzieci z ADHD, głównie w okolicach czołowych, zakrętu obręczy i skroniowych, z pewnym zmniejszeniem grubości kory w okolicach skroniowych. Ten sam zespół stwierdził, że niektóre obszary podkorowe mózgu, tj. zwoje podstawy, ciało migdałowate, hipokamp i objętości wewnątrzczaszkowe były mniejsze u dzieci z ADHD w 23 kohortach liczących 3242 uczestników. Różnice zaobserwowane u dzieci nie były widoczne u nastolatków ani dorosłych (Hoogman i in., 2017, 2019). Wszystkie zaobserwowane różnice były małe lub bardzo małe i subtelne.

72: Metaanalizy porównawcze pokazują, że redukcje objętości strukturalnej istoty szarej w zwojach podstawy i wyspie są specyficzne dla zaburzenia w stosunku do OCD w 30 zestawach danych z 1870 uczestnikami (Norman i in., 2016), podczas gdy redukcje przyśrodkowej części czołowej były specyficzne dla spektrum autyzmu w 66 zestawach danych z 3610 uczestnikami (Lukito i in., 2020). Analiza danych strukturalnego rezonansu magnetycznego (MRI) z 48 kohort z łącznie ponad 12 000 uczestników wykazała, że uczestnicy z ADHD mieli mniejszą objętość hipokampa w porównaniu z OCD, co było związane z różnicami IQ i mniejszą objętością wewnątrzczaszkową w porównaniu z pacjentami z ASD i OCD (Boedhoe i in., 2020). Funkcjonalna niedostateczna aktywność w prawej dolnej korze czołowej i zwojach podstawy mózgu podczas zadań kontroli poznawczej była specyficzna dla zaburzenia w stosunku do OCD u 1870 uczestników (Norman i in., 2016), podczas gdy dysfunkcja dolnej części czoła była specyficzna dla autyzmu u 3610 uczestników (Lukito i in., 2020).

73: Metaanaliza dziesięciu badań obrazowania tensora dyfuzji z udziałem 947 uczestników wykazała, że najbardziej spójne różnice w istocie białej między osobami z ADHD i bez ADHD były zlokalizowane w splenium ciała modzelowatego rozciągającego się do prawego cingulum, prawej warstwy strzałkowej i lewej tapetum [sorry, to dla mnie już za dużo, jak czyta to ktoś kto umie w anatomię mózgu, to jeśli są jakieś polskie określenia to chętnie je przyjmę xD], Sugeruje to problemy z połączeniami między obiema półkulami w tylnych obszarach uwagi ciemieniowo-skroniowej oraz w przednio-tylnych szlakach asocjacyjnych dalekiego zasięgu (łączących dolne obszary czołowe, skroniowe, ciemieniowe i potyliczne) zaangażowanych w uwagę i percepcję (Chen i in. , 2016).

74: Metaanaliza 21 funkcjonalnych badań MRI z udziałem 607 uczestników wykazała, że osoby z ADHD wykazywały spójną i powtarzalną niedostateczną aktywację w typowych obszarach kontroli hamowania, takich jak prawa dolna kora czołowa, dodatkowy obszar motoryczny i zwoje podstawy mózgu w porównaniu z osobami rozwijającymi się typowo (Hart i in., 2013). Wyniki dotyczące niedostatecznej aktywacji dolnej części kory czołowej zostały powtórzone w dwóch kolejnych metaanalizach fMRI dotyczących kontroli hamowania, obejmujących odpowiednio 33 zbiory danych/1161 uczestników i 42 zbiory danych/2005 uczestników (Lukito i in., 2020; Norman i in., 2016). Inna metaanaliza obejmująca 130 badań fMRI z udziałem 1914 uczestników nie wykazała zbieżności, z wyjątkiem nieprawidłowej funkcji w zwojach podstawy mózgu w neutralnych zadaniach fMRI i niedostatecznej funkcji dolnej części czoła tylko u mężczyzn (Samea i in., 2019).

75: Metaanaliza dziewięciu badań z udziałem ponad 1250 uczestników wykazała, że wzrost theta/beta na elektroencefalogramie nie może być uznany za wiarygodną miarę diagnostyczną dla ADHD, chociaż może mieć wartość prognostyczną u niektórych pacjentów (Arns i in., 2013).

76: Metaanaliza sześciu badań z udziałem 148 uczestników zbadała negatywność niedopasowania, która ocenia integralność słuchowej pamięci sensorycznej i mimowolne przełączanie uwagi. Stwierdzono, że dzieci z ADHD miały niewielkie lub umiarkowane zmniejszenie amplitudy negatywności niedopasowania w porównaniu ze zdrowymi osobami z grupy kontrolnej (Cheng i in., 2016).

77: Metaanalizy i przeglądy systematyczne wykazały, że leki stosowane w leczeniu ADHD nie są związane z obserwowanymi deficytami w strukturze mózgu (Hoogman i in., 2017, 2019; Lukito i in., 2020; Norman i in., 2016; Spencer i in., 2013), ale z poprawą funkcji mózgu, przede wszystkim w dolnych obszarach czołowych i prążkowiu (Hart i in., 2013; Lukito i in., 2020; Norman i in., 2016; Rubia i in., 2014; Spencer i in., 2013).

9. Jakie niepsychiatryczne problemy zdrowotne często występują u osób z ADHD?

Stosunkowo nowym obszarem badań nad ADHD jest sprawdzanie, jakie rodzaje problemów medycznych występują częściej niż się tego oczekuje wśród osób z ADHD. Czytając tę sekcję, proszę pamiętać, że nie wszystkie osoby z ADHD będą cierpieć na wszystkie lub nawet tylko jeden z tych problemów.

9.1. Otyłość

78: Szwedzkie krajowe badanie rejestrowe obejmujące ponad 2,5 miliona osób wykazało, że pacjenci z ADHD mieli trzykrotnie większe ryzyko otyłości w porównaniu z ich rodzeństwem i kuzynami bez ADHD. Stwierdzono również rodzinną koagregację ADHD i otyłości klinicznej, której siła różniła się bezpośrednio w zależności od stopnia pokrewieństwa genetycznego (Chen i in., 2018c).

79: Metaanaliza wykazała, że w porównaniu z osobami rozwijającymi się typowo, dzieci i młodzież z nieleczonym ADHD były o około 20% bardziej narażone na nadwagę lub otyłość (15 badań, ponad 400 000 uczestników), a dorośli z nieleczonym ADHD prawie o 50% bardziej narażeni na nadwagę lub otyłość (9 badań, ponad 45 000 uczestników) (Nigg i in., 2016). Metaanalizy dwunastu badań z udziałem ponad 180 000 uczestników wykazały, że osoby z nieleczonym ADHD były o około 40% bardziej narażone na otyłość, podczas gdy osoby przyjmujące leki były nie do odróżnienia od osób rozwijających się typowo (Cortese i in., 2016b).

9.2. Alergie i astma

80: Szwedzkie badanie rejestrów krajowych obejmujące ponad 1,5 miliona osób wykazało, że osoby z astmą były o 45% bardziej narażone na ADHD, nawet po uwzględnieniu odpowiednich zmiennych (Cortese i in., 2018b). Badanie kohortowe obejmujące prawie milion urodzeń z wykorzystaniem duńskich rejestrów krajowych wykazało, że dzieci urodzone przez matki chore na astmę były o 40% bardziej narażone na rozwój ADHD (Liu i in., 2019b).

81: W metaanalizie sześciu badań podłużnych z udziałem ponad 50 000 uczestników, osoby z astmą lub wypryskiem atopowym były o jedną trzecią bardziej narażone na ADHD niż osoby z grupy kontrolnej. Metaanaliza trzech badań z udziałem ponad 48 000 uczestników wykazała, że osoby z alergicznym nieżytem nosa były o około 50% bardziej narażone na ADHD (van der Schans i in., 2017).

9.3. Cukrzyca

82: Retrospektywna analiza ponad 650 000 dzieci i młodzieży w niemieckich bazach danych diagnoz i recept wykazała, że prawdopodobieństwo zdiagnozowania ADHD u dzieci z cukrzycą typu 1 (T1DM) było o 40% wyższe (Kapellen i in., 2016).

83: Niemieckie wieloośrodkowe badanie rejestrowe obejmujące ponad 56 000 dzieci i młodzieży wykazało, że osoby z ADHD i T1DM dwukrotnie częściej cierpiały na cukrzycową kwasicę ketonową w porównaniu z pacjentami z cukrzycą bez ADHD. Stwierdzono również znaczące różnice w HbA1c i podsumowano: "Pacjenci pediatryczni z ADHD i T1DM wykazywali słabą kontrolę metaboliczną w porównaniu z pacjentami z T1DM bez ADHD" (Hilgard i in., 2017).

84: W badaniu podłużnym wykorzystującym bazę danych Taiwan National Health Insurance Research Database wzięło udział ponad 35 000 pacjentów z ADHD i ponad 70 000 osób z grupy kontrolnej dopasowanej pod względem wieku i płci. Młodzież i młodzi dorośli z ADHD byli około trzy razy bardziej narażeni na rozwój cukrzycy typu 2 (Chen i in., 2018b).

85: Badanie kohortowe z wykorzystaniem wielu szwedzkich rejestrów krajowych obejmowało ponad 1,6 miliona dorosłych w wieku 50-64 lat. Częstość występowania cukrzycy typu 2 była o 70% wyższa wśród dorosłych z ADHD (Chen i in., 2018c).

86: Metaanaliza wykazała, że istniejąca wcześniej cukrzyca typu 1 u matki była związana z niewielkim zwiększonym ryzykiem wystąpienia ADHD u potomstwa (4 badania, ponad pięć milionów osób). Podobnie było w przypadku wcześniejszej cukrzycy typu 1 u ojca (3 badania, 4,7 miliona osób) i wcześniejszej cukrzycy typu 2 u matki (2 badania, 2,6 miliona osób) (Zeng i in., 2020). W szwedzkim badaniu przeanalizowano wszystkie 15 615 dzieci urodzonych po zdiagnozowaniu u ich rodziców cukrzycy typu 1. Po skontrolowaniu czynników zakłócających stwierdzono, że dzieci te miały o 30% większe szanse na zdiagnozowanie ADHD (Ji i in., 2018).

9.4. Inne zaburzenia somatyczne

87: Metaanaliza 18 badań z udziałem ponad 2500 dzieci i młodzieży wykazała umiarkowany związek między zaburzeniami oddychania podczas snu a ADHD (Sedky i in., 2014).

88: Metaanaliza snu u dorosłych z ADHD nie wykazała znaczących różnic w porównaniu z normalnie rozwijającymi się dorosłymi, mierzonymi za pomocą polisomnografii. W czterech badaniach z udziałem 178 uczestników latencja początku snu, stadium 1 snu, stadium 2 snu, sen wolnofalowy, REM i efektywność snu były porównywalne. To samo dotyczyło całkowitego czasu snu (3 badania, 130 osób) oraz latencji REM i wybudzenia po rozpoczęciu snu (3 badania, 121 osób). W przypadku pomiarów za pomocą aktygrafii nie stwierdzono znaczących różnic pod względem czasu spędzonego w łóżku i rzeczywistego czasu czuwania (3 badania, 159 osób) oraz prawdziwego snu (4 badania, 222 osoby). Jednak opóźnienie początku snu było znacznie większe u osób z ADHD, a wydajność snu była umiarkowanie niższa (4 badania, 222 osoby). Niemniej jednak subiektywne oceny osób z ADHD wskazywały na umiarkowanie większe trudności z zasypianiem (8 badań, ponad 1700 osób), umiarkowanie większą częstotliwość nocnych przebudzeń i umiarkowanie mniejsze prawdopodobieństwo bycia wypoczętym po przebudzeniu (5 badań, ponad 1100 osób) oraz umiarkowanie gorszą jakość snu (5 badań, ponad 800 osób) (Lugo i in., 2020).

89: W norweskim krajowym badaniu rejestrowym obejmującym ponad 1,2 miliona mężczyzn i ponad 1,2 miliona kobiet, mężczyźni z ADHD byli o 30% bardziej narażeni na zdiagnozowanie łuszczycy, a kobiety z ADHD o ponad 50% bardziej narażone na zdiagnozowanie łuszczycy niż normalnie rozwijające się osoby z grupy kontrolnej (Hegvik i in., 2018).

90: W ogólnokrajowym badaniu kohortowym populacji Tajwanu obejmującym ponad 8000 osób z ADHD i 32 000 dopasowanych osób z grupy kontrolnej zbadano powiązania z chorobami autoimmunologicznymi. Stwierdzono, że osoby z ADHD miały ponad dwukrotnie większą częstość występowania zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa, wrzodziejącego zapalenia jelita grubego i autoimmunologicznej choroby tarczycy oraz ponad 50% większe prawdopodobieństwo astmy, alergicznego nieżytu nosa i atopowego zapalenia skóry (Chen i in., 2017a).

91: Populacyjne badanie kohortowe obejmujące ponad 900 000 duńskich dzieci wykazało, że padaczka wiązała się z 2,7-krotnie zwiększonym ryzykiem wystąpienia ADHD (Bertelsen i in., 2016). Inne populacyjne badanie kohortowe, obejmujące ponad 12 000 Tajwańczyków, wykazało, że padaczka była związana z 2,5-krotnie zwiększonym ryzykiem wystąpienia ADHD. I odwrotnie, powiązane badanie kohortowe obejmujące ponad 18 000 Tajwańczyków wykazało, że ADHD było związane z czterokrotnym wzrostem epilepsji (Chou i in., 2013).

92: Ogólnokrajowe badanie rejestrowe obejmujące 1,9 miliona Szwedów wykazało, że osoby z padaczką były trzy i pół razy bardziej narażone na ADHD. Ryzyko wystąpienia ADHD było o 85% większe, jeśli matka danej osoby chorowała na padaczkę, o 50-60% większe, jeśli chorował ojciec, brat lub siostra, a o 15% większe w przypadku kuzynów. Genetyka wyjaśniała 40% wariancji, a niewspólne czynniki środowiskowe wyjaśniały kolejne 50% (Brikell i in., 2018).

93: W badaniu podłużnym wykorzystującym bazę danych Taiwan Health Insurance Research Database porównano prawie 18 000 nastolatków i młodych dorosłych z ADHD z ponad 70 000 osób kontrolnych dopasowanych pod względem wieku i płci. Osoby z ADHD były ponad trzykrotnie bardziej narażone na infekcje przenoszone drogą płciową, po uwzględnieniu danych demograficznych, innych zaburzeń psychicznych i leków na ADHD (Chen i in., 2018a).

94: Duńskie badanie kohortowe obejmujące 1,1 miliona osób wykazało, że hospitalizacja z powodu poważnych infekcji wiązała się z późniejszym podwojeniem wskaźnika diagnozy ADHD. Wśród osób leczonych środkami przeciwinfekcyjnymi ryzyko późniejszego rozpoznania ADHD zmniejszyło się o połowę (Kohler-Forsberg i in., 2019).

95: Badanie duńskiego rejestru krajowego obejmujące prawie milion osób wykazało, że dzieci z chorobą autoimmunologiczną były o 24% bardziej narażone na rozwój ADHD. Choroba autoimmunologiczna matki wiązała się z 12% większym prawdopodobieństwem wystąpienia ADHD u potomstwa. Choroba autoimmunologiczna ojca nie była związana z żadnym znaczącym efektem (Nielsen i in., 2017).

96: Korzystając z ogólnokrajowego zbioru danych populacyjnych na Tajwanie, ponad 116 000 dzieci z ADHD porównano z taką samą liczbą losowo wybranych dzieci bez ADHD. Osoby z ADHD były znacznie bardziej narażone na znaczące nieprawidłowości oka: prawie 90% bardziej narażone na amblyopię ("leniwe oko"), ponad 80% bardziej narażone na astygmatyzm i dwukrotnie bardziej narażone na heterotropię, w której oczy rozchodzą się w spoczynku (Ho i in., 2020). W badaniu wykorzystującym tę samą bazę danych dopasowano 6817 młodych ludzi, u których zdiagnozowano niedowidzenie, do ponad 27 000 osób kontrolnych dopasowanych pod względem wieku i płci. Osoby z grupy z ambliopią miały 1,8 razy większe ryzyko rozwoju ADHD (Su i in., 2019).

97: W badaniu obejmującym ponad 2,5 miliona niemieckiej młodzieży, osoby z ADHD były dziewięciokrotnie bardziej narażone na zaburzenia metaboliczne, pięciokrotnie bardziej narażone na wirusowe zapalenie płuc, czterokrotnie bardziej narażone na zaburzenia białych krwinek, trzykrotnie bardziej narażone na niewydolność nerek, wysokie ciśnienie krwi lub otyłość, dwa i pół razy bardziej narażone na cukrzycę typu 2 lub migreny, dwukrotnie bardziej narażone na astmę lub atopowe zapalenie skóry i 50% bardziej narażone na jaskrę (Akmatov i in., 2019). Brazylijskie badanie populacyjne obejmujące 5671 dzieci wykazało, że osoby z migreną są około cztery razy bardziej narażone na ADHD (Arruda i in., 2020).

98: Badanie obejmujące ponad 59 000 chłopców ze zdiagnozowanym ADHD i ponad 52 000 zdrowych chłopców na Tajwanie wykazało, że ci z grupy ADHD byli dwukrotnie bardziej narażeni na rozwój dysfunkcji jąder (Wang i in., 2019).

99: W ogólnokrajowym populacyjnym badaniu kohortowym z wykorzystaniem szwedzkich rejestrów krajowych porównano ponad 19 000 dzieci z rozpoznaniem celiakii potwierdzonej biopsją z ponad 95 000 dopasowanych dzieci z grupy kontrolnej. Stwierdzono 29% zwiększone ryzyko wystąpienia ADHD u pacjentów z celiakią, które wzrosło do 39%, gdy ograniczono się do diagnoz ADHD u dorosłych. Jednak porównując 13 000 dzieci, u których zdiagnozowano celiakię, z ich 18 000 rodzeństwem bez celiakii, wzrosty stały się nieistotne, co sugeruje, że wzrosty te można było przede wszystkim przypisać czynnikom zakłócającym (Lebwohl i in., 2020).

100: W ogólnokrajowym szwedzkim badaniu z wykorzystaniem krajowych rejestrów przeanalizowano dokumentację medyczną wszystkich osób w wieku 18-64 lat, które mieszkały w Szwecji w 2013 roku i zidentyfikowano 41 840 osób, które zrealizowały co najmniej jedną receptę na leki na ADHD. Młodzi dorośli z ADHD byli czterokrotnie bardziej narażeni na współreceptę na leki somatyczne i piętnastokrotnie bardziej narażeni na współreceptę na leki psychotropowe niż normalnie rozwijające się osoby z grupy kontrolnej. W przypadku dorosłych w średnim wieku (30-49 lat) prawdopodobieństwo było odpowiednio sześcio- i 21-krotnie wyższe, a w przypadku starszych dorosłych - siedmio- i 18-krotnie wyższe. Leki na układ oddechowy (głównie na reakcje alergiczne i astmę) były najczęściej wydawane w celach somatycznych, następnie leki na przewód pokarmowy i metabolizm (najczęściej inhibitory pompy protonowej wskazane w przypadku wrzodów żołądka / dwunastnicy i choroby refluksowej przełyku), a następnie leki na układ sercowo-naczyniowy (głównie na nadciśnienie i arytmie) (Zhang i in., 2020a).